Nederlands
English
Nijsitem Tresoar
De Gysbert Japicxpriis
De Gysbert Japicxpriis is de grutte priis fan de Fryske literatuer. De namme ferwiist nei de santjinde-ieuske Fryske renêssânsedichter Gysbert Japicx, berne yn Boalsert. De priis waard yn 1947 ynsteld troch it Provinsjaal Bestjoer. De earste priiswinner wie de dichter Obe Postma (1868-1963), oer it generaal sjoen as ien fan de grutte Fryske dichters.
De frekwinsje fan takennen feroare yn de rin fan de tiid in pear kear. Tsjintwurdich wurdt de priis om de twa jier útrikt, de iene kear foar proaza, de oare kear foar poëzij.
Yn 2013 wurdt de priis foar de 33ste kear takend. It Provinsjaal Bestjoer hat besletten dat der dit jier mei in fan tefoaren bekendmakke shortlist wurke wurdt. Dat is foar it earst yn de skiednis fan de priis.
De priiswinner wurdt bekendmakke op it boekefeest yn Tresoar op 13 septimber, de priisútrikking sels is op 12 oktober om 14.30 oere yn de Martinitsjerke yn Boalsert.
Shortlist
Op 30 maaie lêstlyn hat de advyskommisje de nominaasjes op dizze site publisearre. Hjirnei folget in oersjoch fan de sân nominearre bondels, mei in koarte karakterisearring troch de advyskommisje, dy’t der ek in sprekkend gedicht by útkeas.
>> Oersetwedstriid
Eppie Dam - Mem sjoch boi
In sekuer útfierd ûndersyk nei ‘de’ mem. Sekuer troch syn poëtyske foarm, wis fan taal en fol mei prachtige fynsten. As in tûke ferkenner komt de dichter de mem benei yn omtrekkende bewegings – yn de taal, yn de byldzjende keunst, yn de bibel. Hy fiket yn it tema om as yn fleis – oant it sear begjint te dwaan en hy mijt syn eigen pine en de skrinende relaasje mei syn eigen mem net.
Inkeld waarmte
Is taal fan mem? It lân komôf fan heit?
Wurdt poëzij ús ynjûn mei de tate,
de bûtendyk bewekke troch soldaten?
Ien is de geast dy’t yn twa wrâlden dijt.
Fan mem de sel? Fan heit it stiennen hûs?
Noait sil út aaibegjin in earmslach waakse
as net yn kalk de wjukkehompkes taasten.
Deselde stim sjongt widzesang en blues.
Is molke mem, en brea en brogge heit?
Yn beider eagen wenje sêd en honger,
út beider leechte groeit deselde longer
en priuwe lippen swiet en bitterheid.
Inkeld waarmte hat mem as kym:
har djipwei núnderjen, de twinkelingen,
dêr’t hazzenút en hert fan iepenspringe
as alles optilt yn omearmjend rym.
* *
Eeltsje Hettinga - Ikader
Net it swart fan de letters, mar it wyt dêrtusken, it stilswijende, it floeibere Neat dat gjin stal hat en net yn wurden begrypt of fêstlein wurde kin, dat liket Hettinga syn doel te wêzen yn it knap konstruearre Ikader. Hettinga reizget yn New Yorkse metro’s ûndergrûns, flanearret oer de kaaien fan de Seine, likegoed as dat er yn in roeiboatsje oer it spegeljende wetter fan Fryske petgatten glidet, en al roeikjende en reizigjende giet er yntrigearjende dialogen oan mei oare dichters, mei skilders en etsers, mei syn spegelbylden en fan dy noch it meast mei de geheimsinnich ferdwûne Bas Ader: Ik Ader.
De gongen [3]
De see, de see en it grutter ferbân,
sa lês ik mank risseljend
wylgeguod de geast fan Postma, mar
’k wit net, ik wit it net,
al dat praten oer dat wat achter
de kimen omskadet?
Ik lis it boat ûnder de wâl,
doch my de klean út
en dûk djipte har stilten yn;
der is de dream en bliuw
ûnder yn wat gjin foarm hat,
it altyd floeiende.
Boppe wetter lis ik útteld
yn dûnkere ierde,
jou út langst en oantinken
nije nammen oan
de dingen, as wie te tsjutten
wat ferrûn en ferrint.
Bleaun is de tiid in iepen plak,
neam dat: it Neat fan
nacht en stilte binnen
it strafkamp fan it wurd.
* *
Tsjêbbe Hettinga – Equinox
Seeën, loften en minsken dy’t oan it wetter wenje, dêroer giet Equinox, de lêste bondel fan Tsjêbbe Hettinga († 2013). De lêzer dy’t de foardracht fan Hettinga kennen hat, heart ûnder de rigels noch syn stim en lit him op de barokke, taalrike seeën fan syn poëzy weidriuwe, rûkt de rykdom oan betsjutting. Oer de oerstap fan útwrydske emjambeminten en lâns it paad fan lange, grammatikaal altyd lykrinnende sinnen wurdt de lêzer meifierd nei in drôgjen fan bylden en geuren en nei mytyske lannen, tekene op in palimpsest wêrtrochhinne in bernetiid yn it Fryske lân skimert. En altyd wer geane dy reizen oer de leafde.
Wûne kontininten
Pet op, sigret yn ’e mûle, rydt de boer
Op dizze wytblauwe neisimmermiddei
Mei ratteljende molkbussen en dan wer
Sinne en dan wer skaad op ’e haiwein, stapfoets
Yn de waarme rook fan it swarte hynder
De klompebuorren út nei de gnuvende kij.
Efterop sit, mei de hiele simmer en
De hannen oanhâldend yn it hier, de faam, dy't
Blûn is as strie dat de moanne ús leaf hie,
Okkernachts, doe't de balken preken, spikers sprieken:
‘Gean, gean, neam har, Rika, mei nei Amerij!’
Yn har reage-eagen no, rin ik mei har op,
Mei it lân yn dat molke fan har makket,
Under wolken twa wûne kontininten ien
* *
Elske Kampen – Fan glês it brekken
Fan glês it brekken liket yn neat op it debút dat it is. Kampen har dichtsjen tsjûget fan in seldsume macht oer taal en poëtyske foarmjouwing, ynstruminten dy’t se ynset om har yntime tematyk op in ferrassende en driuwende manier foar it fuotljocht te bringen: it sykjen nei in ik, in kearn, it bern yn jesels, in ideaal, in wjergader, in wurd, in ‘it’:
Wêr’t it om freget
Dêr, tusken de stiennen en yn it sân
dêr’t heech it strakke tou oer spand is
dat freget om holle rjocht en earmen
wiid en om ’e wyn dy’t twirret yn hier
en om ’e fingers, dêr fynst it net ast
sikest. Net yn de rook fan skjin papier
of spuonnen hout.
En yn it stille wyt net. It freget om
in doelleas gean de buorren út, sûnder
immen acht te slaan en dan ynienen
út in doar dyn lytse hûn dy’t jierren
dea wie. Om nachtlik blaffen freget it,
om skerpe tearen yn in fuorttreaun
lekken oer de grûn.
Bliuw dêrom lizzen yn dyn bêd hjoed
en lit de dei op wolken fierder farre.
Bliuw sitten op in stoel en sjoch inkeld
hoe leaf dyn bleate knibbels binne.
Lit letter by it oanrjocht waarm wetter
oer dyn hannen rinne, ek om damp
en wetter freget it.
Faaks is dyn rêch op in ljochte moarn
reewillich en lit it yn waarme streken
sinneljocht stadich oer him krûpe.
Loert it oer in skouder en tsjoent it
letters swart as krobben út dyn hân
en lit se yn it sân, as lûkt de grûn,
ta wurden rûgelje.
* *
Jacobus Quiryn Smink – Sondelfal
It is in wûnder hoe’t Jacobus Q. Smink dat hat. Yn Sondelfal slagget er deryn om de lêzer hielendal op de doele te bringen mei nijfoarmingen, ellipsen, wylde assosjaasjes, tsjustere metafoaren en tagelyk liedt er de lêzer streekrjocht nei Sondel, it plak dêr’t er sels yn 1954 op ’e wrâld kaam. Tagelyk ek tsjoent er dat Sondel sa helder foar eagen dat men der hielendal nostalgysk wee fan wurde kin. Om yn deselde tel dy herinneringen yn in wiere Sondelfal as fjoerwurk útinoar spatte te litten. In prachtige bondel fan in dichter dy’t der al lang is mar himsels hjir op ’e nij útfynt.
Sondelfal
Mei it hert op ’e terp
Kaam ik op Sondel del
Wylst alles noch bestie
En wy der winters by del
Slydsken wie der snie
Wie der snie dan slydsken
Wy der winters by del
En tôgen ús út ’e miken
Mei de sliden it heech op
En mei it hert op ’e terp
Op in dei kaam in kraan
Op it iistiidrêchje ta
Dy biet stikken en biten
Fan it ûnbeskreaune ôf
En ik seach it te let
...
Mei it terptearre hert
Kom ik op Sondel del
Moat der op talizze
De mole pakes wynmotor
It swaaigat it pleistoseen
En ek Zeldenrust Café
De OK fan Homme it tipeljen
Mei koart hout lang hout
Mei Linus fan Hessel en Dine
Dy’t it sa goed kin
* *
Abe de Vries – Sprankeskyn
Yn Sprankeskyn set Abe de Vries himsels kwetsber del troch nei nije ‘sielspaden’ te sykjen, nei ‘paden fan it inerlik doarmjen’. In ferkenning fan religy troch ien ‘net leauwich fan hûs út’ en dus fan in religy ‘yn in hoeke frij fjild’. Religy as ferbining tusken man en frou, tusken doe en no, tusken mins en lânskip. De Vries doart dit alles oan en betsjoent de lêzer troch syn masterskip yn taal. Komt de ferbining troch?
De sielspaden [5]
Oan de hege see achter de dyk frege ik: bedimje dy wat.
Oan de sinne yn ’e loft: wês net skruten.
Oan de ierde fan ’e ikker: jou riinsker dyn fruchten.
Wa wint oan ûnder de hûd?
Wat wynt om yn ’e mage?
Wat stoot dêr yn ’e fierte
oars as it stof fan it weet terskjen?
Oan de fiskers frege ik: wat ramp hat west?
Oan it skynsel yn ’e nacht: wês tenei myn beaken.
Oan de wylgeteannen: wiskje de spoaren noch net.
Us pleatstún leit feilich bûten de tiid.
De hûn en de hynders hawwe alle romte.
Ik behoffenje de roazen mei beide tûke eagen,
ik set earen op it tsjotterjen yn ’e daksgoate.
En ik freegje net mear: is dit it lân út ien stik?
En hja freget net mear: is dit it lân dat de twa helten
optelt en optilt as ien?
* *
Harmen Wind – Heechtiid
Hoe licht kin de omgong mei de dea wêze! Wind († 2010) set yn Heechtiid himsels del as in stjerrende dichter. Hy set de taal nei syn hân, bygelyks de strange tsjerketaal fan syn jeugd. Hy boartet mei de âlde swiere fêste wurden en jout dy nije lichte losse lading. Dichtsjende- en dûnsjendewei siket er sa syn plak yn de wrâld en siket er it paad dat ‘de geande man’ gean moat. Hy ‘stutelet noch stroffelet’ mar sjongt – mei in oangripende, brutsen, hege stim – prachtige leafdesgedichten op it paad de wrâld út.
Yn wêzen
Ik bin in meagere foarbygonger,
ik bin sichtber, ik bin oansprekber,
ik bin it bern dat my net ken,
ik kin net wer better.
Ik bin publyk, ik bin bewenner,
’k bin by de tiid, ik bin ferjitten wa’t
ik wêze woe. Ik bin wurch. Ik bin
it paad bjuster yn in soan en in heit.
Ik bin in blaugrize fûgel, ik bin
weiwurden foar ’t ljocht kaam,
myn fuotten binne ôfseage.
Ik bin, leafste, watsto fan wat
ik bin noch meitsje kinst
[pleatst 30.5.2013 / bywurke 3.6.2013 en 3.9.2013]