De Moanne, 24-06-2021 (ferwizing nei audio Elske Schotanus)

Foto Niels Westra 2015 / Wikimedia Commons

©Tresoar, 28-07-201

Geboren: 27-09-1957, Terband

Leven en werk

Elske Schotanus is afkomstig uit een schippersfamilie in Terband. Ze volgde de onderwijsroute van mavo, havo naar vwo; de laatste op de Rijksscholengemeenschap (tegenwoordig OSG Sevenwolden) van Heerenveen. Hier was Jan J. Bylsma haar leraar Nederlands. Ze studeerde een aantal jaren psychologie te Groningen en werkte in de geestelijke gezondheidszorg, waar ze zich bezighield met medezeggenschap en participatie. Ze is beeldend kunstenaar en schrijver van proza, columns, interviews, journalistieke artikelen en recensies, onder andere voor het culturele en literaire opinieblad de Moanne.


Schrijver
Naast tekenen (vanaf 1994) legde Elske Schotanus zich toe op schrijven. Als lezer had ze altijd al veel belangstelling voor literatuur. Ze begon met schrijven na haar ontmoeting met dichter en literair recensent Eeltsje Hettinga, die haar betrok bij de opzet van internettijdschrift Kistwurk. In eerste instantie legde ze zich toe op korte verhalen, daarnaast ontwikkelde ze zich tot een scherp criticus op prozagebied, eerst bij Kistwurk, maar later ook bij De Moanne / Trotwaer.

Verhalen
Schotanus debuteerde 2004 met de verhalenbundel It griisstiennen wurd, een bundel met een twintigtal verhalen, van realistisch tot surrealistisch. Recensent Justus (Eric Hoekstra) stelde in 2004 op internettijdschrift Farsk: ‘De verhalen zijn compact en boeiend geschreven.’ In het verhaal De keap komt volgens hem een aspect naar voren dat karakteristiek is voor het werk van Schotanus: vervorming van de wereld als middel om gevoelens van vervreemding en depersonalisatie te kunnen weergeven. Jabik Veenbaas [1] was in zijn recensie vooral te spreken over de verhalen die boven de werkelijkheid uitstijgen. ‘De mogelijkheden liggen bij Schotanus met name in de suggestieve, surreële verhalen, die op effectieve wijze in de duistere en bange uithoeken van de ziel roeren’.

In 2002 kreeg Schotanus voor het verhaal De poppe een aanmoedigingsprijs van de Rely Jorritsmasjury. De schrijfster weigerde de prijs echter omdat de opzet van de Relyprijs volgens haar inhoudt dat inzenders die geen prijs winnen anoniem horen te blijven. Schotanus had er moeite mee dat de organisatie zonder dit vooraf kenbaar te maken een aanmoedigingsprijs had ingesteld, waarmee die anonimiteit was doorbroken.

Romans
De roman Skrik (2007) is het relaas van Elke, die met een psychose in een psychiatrische kliniek is opgenomen. Het boek gaat over het gevecht van Elke met zichzelf, haar medicijnen en de gang van zaken in de kliniek. De lezer wordt meegenomen in de denkwereld van de hoofdpersoon. Recensent Jetske Bilker [2] schreef: 'Men kan niet uit Elke’s denkwereld ontsnappen. Wie geconcentreerd leest kan haar wanhoop op zich laten inwerken. Maar lang niet iedereen kan het opbrengen zich in het hoofd van in psychoot te begeven. Daarvoor is de afstand tussen "gek" en "normaal" te groot. Jammer genoeg verkleint Schotanus die afstand niet.' Jaap Krol concludeert echter: 'Het [lezen van het boek] is inderdaad een opgave, maar een opgave die de moeite waard is. Een moedig, maar vooral knap geschreven boek.'

De doorbraak naar een groter publiek kwam in 2013 met In kop as in almenak, door de schrijfster aangeduid als faction. Schotanus begon al tijdens het werken aan het boek met een Facebookpagina; in september 2014 was het ‘Boek van de Maand’. Ze schreef onder de schuilnaam Elske Hindriks, die ook als personage in het boek voorkomt. Zo verhoogde ze het fictieve karakter van de tekst, wat haar noodzakelijk leek omdat in het boek de geschiedenis van haar voorgeslacht wordt verteld, met name ook van haar moeder Sjoerdtsje die steeds vergeetachtiger wordt. Tegelijkertijd wordt een beeld geschetst van de verdwenen schipperswereld. In kop as in almenak is opgezet als een kleurrijk mozaïek van korte tekstfragmenten. Doeke Sijens [4] over dit boek: 'Nooit wordt het verhaal, dat in een prachtige literaire stijl is geschreven, sentimenteel en zaken worden ook niet mooier voorgesteld dan ze zijn'. De adviescommissie van de Gysbert Japicxpriis [5] zei over dit boek: ‘Wars van valse romantiek of nostalgie toont de roman maatschappelijke veranderingen, springend door de tijd, waarbij het heden steeds nadrukkelijker in beeld komt.’

Eind 2017 verscheen haar derde roman onder de titel Wurk. In dit boek krijgt hoofdpersoon Jasper problemen op zijn werk, waarna hij probeert het roer om te gooien door terug te vallen op iets wat eerder een hobby voor hem was: de kunst, een gegeven dat Schotanus aangrijpt om de wereld van de kunst te analyseren. Doeke Sijens [6] vond die herontdekking van zijn artistieke talenten 'overtuigend' beschreven. Verder stelde hij: 'Met name de wijze waarop Jasper helemaal losraakt van zijn vroegere omgeving en overal buiten komt te staan, raakt de lezer sterk'. Jelle van der Meulen [7] was ook goed te spreken over deze roman: 'Wurk is geschreven in een even heerlijke literaire stijl als haar vorige boek, In kop as in almenak (2013), en ook de inhoud is zeker zo pakkend als in dat boek. Wurk is, kortom, een voortreffelijke roman.'

In 2020 volgde De raven, een bundeling van een aantal eerder op Facebook gepubliceerde familieverhalen.

Recensies en andere activiteiten
Elske Schotanus begon met het schrijven van recensies en columns voor het internettijdschrift Kistwurk (2000-2003). Van dit blad was ze redacteur in de jaren 2001 en 2002. Nadat Kistwurk stopte werkte ze kort als redacteur bij het net opgerichte tijdschrift Farsk. Ze nam in september 2003 na een paar afleveringen afscheid omdat een column van haar met kritiek op collega-redacteur Abe de Vries werd geweigerd. Later verschenen haar bijdragen bij De Moanne / Trotwaer en op de website Go-gol.

Samen met Eeltsje Hettinga nam Schotanus het initiatief tot de oprichting van de stichting Cepher. De stichting heeft als belangrijkste doel het bevorderen van de (Friese) letterkunde. De eerste uitgave van Cepher was de publicatie van de drietalige dichtbundel gjin Grinzen, de Reis / geen Grenzen, de Reis / no Borders, the Voyage. De bundel kwam tot stand in samenwerking met Omrop Fryslân. De jonge ontwerper Michiel Postma nam de vormgeving voor zijn rekening. Bij de bundel zat een cd met opnamen van de in het boek opgenomen dichters. In 2004 werd het boek bekroond met de Liuweprint, de vormgeversprijs van Stichting it Fryske Boek. Samen met dichter Arjan Hut schreef Elske Schotanus een serie columns voor Omrop Fryslân radio, die in 2005 werd uitgezonden in het radioprogramma Omnium.

Bronnen voor dit artikel
[1] Jabik Veenbaas, LC 28-05-2004
[2] Jetske Bilker, LC 07-09-2007
[3] Jaap Krol, FD 20-10-2007
[4] Doeke Sijens, LC 19-07-2013
[5] Shortlist Gysbert Japicxpriis 2015
[6] Doeke Sijens, LC 16-03-2018
[7] Jelle van der Meulen, Friese literatuursite 2018

Belangrijkste werk

Romans
2007: Skrik
2013: In kop as in almenak
2017: Wurk
2020: De raven (Facebookroman)
2022: Kyra (grafische novelle)

Verhalenbundel
2004: It griisstiennen wurd

Diversen
2015: Pier Feddema, in de lijn van het Fries expressionisme (biografie door Elske Schotanus met kunsthistorische bijdrage van Paulo Martina)
2022: Minym ferweech / Minieme gebaren door Peter van Lier (vertaling naar het Fries door Elske Schotanus)
2022: Keunstner tusken berop en ropping. Jan Frearks van der Bij 1922-2013 (bijdrage met levensbeschrijving van deze kunstenaar)

Prijzen
2002: Rely Jorritsmapriisfraach, aanmoedigingsprijs voor het verhaal De poppe (prijs geweigerd)

Nominaties
2008: Shortlist Fedde Schurerpriis met Skrik
2015: Shortlist Gysbert Japicxpriis met In kop as in almenak
2019: Shortlist Gysbert Japicxpriis met Wurk

Recensies
2001-2010: een vijftigtal recensies van Fries literair werk voor meerdere tijdschriften, bijeengebracht op haar website in een Overzicht recensies (in het rood de titels die er volgens Elske Schotanus uitspringen)

Meer informatie
Eigen website
Sietse de Vries, LC 07-05-2004 (fraachpetear)
De Moanne, 15-05-2015 (fraachpetear)
De Moanne, 24-06-2021 (link naar audio Elske Schotanus)
Diane Romashuk, FD 09-04-2022 (vraaggesprek n.a.v. Kyra)

©Tresoar, 07-04-2022

Foto Niels Westra 2015 / Wikimedia Commons

Alfabetische lijst schrijvers

Copyright © 2017 Sirkwy. Alle rjochten foarbehâlden.