Geboren: 20-03-1952, Franeker

Leven en werk

Koos Tiemersma is geboren te Franeker, hij groeide op in een boerengezin op een boerderij onder de rook van de stad, aan de andere kant van het Van Harinxmakanaal.

In 1964 moest de boerderij wijken voor het nieuwe industrieterrein van Franeker en verhuisde het gezin naar een boerderij onder Rauwerd (Raerd). Hij deed mulo-b in Leeuwarden en daarna havo-top en Pabo op Mariënburg, ook in Leeuwarden. Vanaf 1975 werkte hij te Kollumerzwaag in het basisonderwijs. In 2014 ging hij met pensioen [1] en verhuisde hij naar Drachten. Hij is getrouwd en vader van twee kinderen.

Muzikant
In de jaren tachtig begon Koos Tiemersma met optredens als zanger-gitarist. Hij schreef de teksten en de muziek zelf en trad op bij festivals als Frentsjip in Franeker en op het beroemde Tsjochfestival in Drachten. Op organisatorisch gebied was hij ook actief, o.a. als voorzitter van de vereniging Tsjoch. In 1992 richtte hij met Foppe Jacobi (bayan, Russische knopaccordeon ) en Bauke van der Heide (gitaar) de groep SKIFT op. De groep was populair en won diverse prijzen: de tweede prijs op Liet '92 met ‘Frjemd folk’ en een eerste prijs op het Noord-Nederlands Liedjesfestival in 1996 met twee liedjes. Onder de titel Nije hoed nam SKIFT een cd op die aan de man werd gebracht tijdens de tournee Boer-de-Chant, een reeks succesvolle optredens op boerenhoeven in Fryslân en omgeving. In 1999 hield de groep op te bestaan.

Debuutroman De ljedder
Tiemersma besloot toen om zich toe te leggen op het schrijven van proza. Hij verkende zijn mogelijkheden door in 1999 een verhaal op te sturen voor de Rely Jorritsmaprijs. Het viel niet in de prijzen maar hij kreeg een stimulerend juryrapport. In 2000 won hij met het verhaal ‘Job - een altaar’ wel een Rely Jorritsmaprijs. Dat verhaal werkte hij verder uit; het werd de basis voor zijn omvangrijke debuutroman De ljedder, die in mei 2002 verscheen. (vertaling 2007, De Ladder). Het boek werd door de lezers zeer positief ontvangen. De literaire kritieken waren over het algemeen loovjend en verrast.

'Het wonder is gebeurd: zomaar uit het niets, zo lijkt het, hebben we er in Fryslân een echte schrijver bij', vond Tjerk Veenstra in het Friesch Dagblad, en Elske Schotanus op Kistwurk: 'Dit steekt er absoluut bovenuit.’ Er waren ook enkele kritische opmerkingen, vooral over de compositie van het boek. Voor De ljedder kreeg de schrijver in februari 2004 als eerste auteur de Rink van der Veldeprijs uit handen van Mineke van der Velde, de weduwe van Rink van der Velde. De jury prees De ljedder om de humor, de knappe persoonsbeschrijvingen, de uitwerking van karakters en het rijke taalgebruik, de vlotte stijl en het mooie idioom.

De mjitte: Franeker revisited
In 2004 kwam Tiemersma met zijn tweede roman, De mjitte (‘De maat’). Ook die roman werd door het lezerspubliek erg gewaardeerd. De literaire kritiek was verdeeld: Jabik Veenbaas in de Leeuwarder Courant en Sjoerd Bottema in De Moanne waren beiden positief. Jetske Bilker prees in haar recensie op Farsk de vlotte schrijfstijl, maar kwam met hetzelfde punt als eerder bij De ljedder. Ze vond in de opbouw van het verhaal te weinig samenhang, binnen het kader van de tegenwoordige tijd ontbrak de dwingende noodzaak die het verhaal in de verleden tijd wel opriep.

Parallellen
De thematiek van de beide eerste romans komt overeen: de hoofdpersoon, de verteller in het verhaal, gaat terug naar het verleden in Franeker; in De ljedder de oorlog op de boerderij, in De mjitte de jaren vijftig in de Wilhelminabuurt. Door terug te gaan naar hun kinderjaren proberen ze helderheid te krijgen over zichzelf als volwassen persoon. In beide romans worstelen ze met diep ingrijpende zaken die ze als kind hebben meegemaakt en die hen als volwassene nog altijd beïnvloeden. Het verleden moet gereconstrueerd worden om op die manier vat op het leven van nu te krijgen. Ook de opbouw van beide romans is vergelijkbaar. Tiemersma laat de hoofdpersonen in flashbacks teruggaan naar het verleden, afgewisseld met het raam van het verhaal in het heden, met een voorwoord (De ljedder) en een nawoord (De mjitte).

It liet fan de ibis
De derde roman, It liet fan de ibis, verscheen mei 2006. De roman speelt zich af in de tegenwoordige tijd in een kleine stad die nogal op Franeker lijkt. De moord op Marianne Vaatstra en vreemdelingenhaat vormen de maatschappelijke achtergrond voor het verhaal. Ook over deze derde roman van Tiemersma waren de kritieken positief met een aantal voorbehouden. Joop Boomsma stelde in zijn weblog dat hij bij het lezen genoten had van taal, sfeer en vindingrijke opbouw van het boek, maar dat hij aan het geheel van de roman niet veel houvast vond. Abe de Vries in de LC was van mening dat het boek ingenieus in elkaar stak en dat de schrijver de lijnen knap had uitgewerkt, maar dat hij misschien te veel hooi op de vork had genomen. Henry Baron in World Literature Today:
‘... Koos Tiemersma's rich use of imagery and detail and craft of storytelling make this postmodern novel for the most part an entertaining reading experience, even while imparting a fairly grim assessment of society's contemporary malaise.'

Mind games
Het volgende boek was de novelle Mind games, fertelling fan in kaartehûs, (Mind games, vertelling van een kaartenhuis), die in 2007 verscheen als Fries boekenweekgeschenk. Tegelijk werd de mini-cd Lutske laket (‘Lucy in the sky...’) met vier nummers van Lennon en McCartney in vertaling van Tiemersma, uitgevoerd door Ernst Langhout en Johan Keus. Met hen verzorgde Tiemersma in de Friese boekenweek van 2007 een aantal optredens. In Mind games speelde de auteur een mind game met de lezers, die werden getracteerd op een boek waarin alle hoofdstukken met '1' waren genummerd en het perspectief om de alinea wisselde. Jetske Bilker in de LC vond het wel een geslaagd boekenweekgeschenk, omdat het zo goed en spannend geschreven was; Jaap Krol in het FD was vooral vol lof over de goede compositie.

Friesland onder water
Under wetter (‘Onder water’) was de volgende roman, een verhaal in dagboekvorm dat speelt in 2065, wanneer Friesland onder water komt te staan vanwege de klimaatverandering. Daarmee wordt de Friezen de vraag gesteld wat zij moeten met hun identiteit, een allegorisch verhaal over de toekomst van het Friesland van nu [2]

Op een vraag van De Moanne welk werk de schrijver beginnende lezers zou aanraden, wees hij op dit boek, mogelijk omdat de opbouw ervan transparanter is dan zijn eerder werk. Zowel Jetske Bilker in de LC als Jaap Krol in het FD waren lovend en vonden dat het boek opriep tot discussie over identiteit en immigratie. Elske Schotanus was nog stelliger: 'Met Under wetter heeft Tiemersma een maatschappelijk relevante roman geschreven. Het boek overtreft niet alleen alles wat hij eerder schreef, dit is het meest interessante proza dat de laatste tien jaar in het Fries verschenen is.'

Stoppen met schrijven
Het motto van Under wetter is ontleend aan Hessel Miedema : 'Jongens ik heb mijn plicht voor het vaderland gedaan zeg maar ' – met een zekere ironie, maar ook uit geestverwantschap, want net als Miedema in 1964 verklaarde Tiemersma eind 2009 op zijn blog dat hij wilde stoppen met schrijven [3]. Pieter de Groot zag het als een schreeuw om aandacht [4]. Hessel Miedema hield na 1964 helemaal op met het schrijven van fictie, maar Tiemersma wilde bij nader inzien toch als schrijver een weg zien te vinden in de wereld van de nieuwe media: vrij van papier, alleen e-books voor een billijk prijsje, los van uitgevers, onder de nieuwe schrijversnaam Froon Akker en in twee talen. Hij verliet zijn uitgever de Friese Pers Boekerij en begon in juni 2010 met een eigen website om zijn werk aan de man en vrouw te brengen.

E-boeken
De eerste Nederlandstalige titel was in 2010 al verschenen: Hoe blond je aap, een satire op het verschijnsel Wilders. Het boek werd in de Friese media pas besproken toen het in 2017 op papier werd uitgebracht. In de jaren daarna kwam Tiemersma met e-boekversies van ongeveer al zijn eerder op papier verschenen werk. Van het Nederlandstalig debuut volgde in 2014 de Friese versie: In aap klimt út 'e beam.

Klaar
In de reeks lezingen van het Sirkwy-symposium 2012 hield Greet Andringa [5] eind januari een lezing over de vijf toen verschenen Friese romans van Tiemersma. Haar stuk kwam later in Ensafh. Ze ging ervan uit dat Tiemersma klaar was met zijn werk op papier, maar achtte het niet onmogelijk dat het een mind game was en dat de schrijver in hem wel weer boven water zou komen.

Einum
In 2012 kwam de schrijver met Einum, dat alleen als e-book verscheen. Jelle van der Meulen was de eerste die met een bespreking kwam, die zeer positief was: 'Froon Akker heeft door de uitgangspunten en de constructie van zijn nieuwe roman, gecombineerd met een gedreven schrijfstijl een zeer boeiende roman afgeleverd.’ De adviescommissie van de Gysbert Japicxprijs stelde: 'De schrijver houdt de snelheid erin door zijn bijzondere vernieuwende stijl van vertellen. Met humor, en ook oog voor tragiek, heeft hij een waarachtig boek geschreven over het moderne Friesland.'

Na Einum
In 2016 bracht de schrijver opnieuw een e-boek uit. Het werd een verhalenbundel (Ik bedoel mar! / Ik bedoel maar!), die gunstige kritieken kreeg en door Doeke Sijens (Leeuwarder Courant) in zijn jaaroverzicht op de eerste plaats werd gezet. In 2018 volgde zijn eerste kinderboek: Heech Tymo, sjoch omheech, dat werd genomineerd voor de Simke Kloostermanpriis. In 2020 en 2022 publiceerde hij resp. Quist en De invaller.

Andere activiteiten
Tiemersma was sinds april 2008 voorzitter van het Fries Skriuwersboun en bleef dat tot de bestuursverkiezing van 2013.

Bronnen voor dit artikel
[1] RTV NOF, 14-07-2014
[2] Sietse de Vries, LC 27-02-2009
[3] LC 28-12-2009
[4] Pieter de Groot, LC 08-01-2010
[5] Greet Andringa, 'Dien wurk', Ensafh 2012, nr. 2, s. 40-60

Werk

Romans
2002: De ljedder (3e dr. 2005 [Merkel-rige], 4e dr. 2010, TDE)
2004: De mjitte
2006: It liet fan de ibis
2007: Mind Games: fertelling fan in kaartehûs
2008: De mjitte: audioboek, (voorgelezen door  Tryntsje Finnema en Koos Tiemersma)
2009: Under wetter
2010: Hoe blond je aap (e-boek onder pseudoniem Froon Akker, in 2017 op papier verschenen als Een aap klimt uit de boom)
2012: Einum (e-boek onder pseudoniem Froon Akker, in 2015 ook op papier verschenen onder dezelfde titel)
2016: Ik bedoel mar! / Ik bedoel maar! (als e-boek, verhalenbundel onder pseudoniem Froon Akker)
2020: Quist
2022: De ynfaller

Kinderboeken
2018: Heech Tymo, sjoch omheech

Vertalingen

2007: De ladder (De Ljedder)
2011: Het lied van de ibis, e-boek (It liet fan de Ibis)
2012: Einum (e-boek)
2014: In aap klimt út 'e beam (e-boek, vertaling van Hoe blond je aap, in 2017 ook op papier uitgebracht)
2016: Ik bedoel maar! (als e-boek, vertaling van Ik bedoel mar!)
2020: Quist (e-boek)
2022: De invaller (e-boek)

Audio-boeken
2008: De mjitte: audioboek (voorgelezen door Tryntsje Finnema en Koos Tiemersma)
2015: Einum (voorgelezen door Tryntsje Finnema en Koos Tiemersma)
2019: Ik bedoel mar! (voorgelezen door Geartsje de Vries)

Cd’s
1996: Nije hoed (met SKIFT)
2007: Lutske laket (met Ernst Langhout en Johan Keus)

Prijzen
2000: Rely Jorritsmapriis (verhaal: Job – in alter)
2004: Rink van der Veldepriis voor de roman De ljedder
2015: Rely Jorritsmapriis (verhaal: In stjer, in planeet)
2015: Gysbert Japicxpriis voor de roman Einum
2016: Rely Jorritsmapriis (verhaal: De ûnwittende)
2018: Rely Jorritsmapriis (verhaal: De ereksje fan in oar)

Nominaties
2015: Gysbert Japicxpriis voor Einum
2019: Simke Kloostermanpriis voor Heech Tymo, sjoch omheech!

Meer informatie
Eigen website
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
Hedwig Terpstra,  Ensafh. 13-11-2013 (vraaggesprek.met de schrijver)
De Moanne, 15-05-2015 (over Einum)
Brochure 10 books from Friesland 2016
Sippie Miedema, FD 27-05-2020 (over promo-actie e-boeken)

Foto Tresoar -  Haye Bijlstra

©Tresoar, 24-04-2022

 

Alfabetische lijst schrijvers

Copyright © 2017 Sirkwy. Alle rjochten foarbehâlden.