Geboren: 01-04-1946, Reduzum
Overleden: 29-12-2022, Reduzum

Leven en werk

Baukje Wytsma is op 1 april 1946 geboren in Reduzum, in dit dorp heeft ze ook haar jeugd doorgebracht.

Nadat zij haar opleiding tot kleuterleidster had afgerond, kwam ze in Huizum voor de klas te staan. Dat heeft ze vijf jaar gedaan. Toen stopte ze met het beroep van kleuterleidster en ging ze als freelance journalist bij de Leeuwarder Courant en Friesland Post werken. Nadat zij haar PABO-diploma had behaald volgde ze een Post- HBO- opleiding Journalistiek in Utrecht. Voor de Leeuwarder Courant schreef ze onder anderen recensies voor kinderboeken. Naast haar werk als schrijfster en journalist is Wytsma projectcoördinator geweest bij de AFUK. Baukje Wytsma heeft met man en kinderen zes jaar in Duitsland gewoond. Terug in Fryslân in 1975 ging ze, na twaalf jaar in Stiens te hebben gewoond, weer in haar geboorteplaats Reduzum wonen, het dorp dat ook in haar poëzie een grote rol speelt.

Dichteres
Baukje Wytsma begon met het schrijven van ‘opzeggedichtjes’ voor kinderen in de tijd dat ze als kleuterleidster voor de klas stond. Zij debuteerde in 1976 met het boekje Romke Timen Tomke en oare opsizferskes, in 1978 gevolgd door De rare richelroek en oare opsizferskes. Haar eerste bundels met persoonlijke poëzie, Noch ien slach om ‘e buorren, verscheen in 1980; van die bundel kwam twee jaar later een herdruk uit. Na haar debuutbundel kwam er om de paar jaar een nieuwe bundel van Wytsma uit. Zo verschenen: It blau fan de Hortinsje (1984), Heech gers (1987), By ljochtskyndei (1989), In see fan wetter (1993), Thúslûd (1997), Kom mei in koer (2001) en De dichter swijt (2005).

Dichten was voor Baukje Wytsma een manier van leven, in een vraaggesprek met Pieter de Groot [1] zei ze daarover: ‘Het is voor mij geen vrijblijvend tijdverdrijf. Het heeft voor mij een belangrijke functie, je kunt het een “ordenende’ functie in mijn leven noemen. Als dichter zet je dingen die je hebt meegemaakt, buiten jezelf, je kunt daar om zo te zeggen naar kijken. Je zet de emotie op de foto en als die ‘foto’ klaar is, heb je er ook afstand van gedaan. Het ruimt op.'

In haar poëzie geeft Baukje Wytsma vast vorm aan haar eigen levensopvatting die doet denken aan de antroposofie. In haar eerste bundels kwam een spirituele kant naar voren in woorden als ‘ziel’ , ‘waarheid’, en ‘eeuwigheid’. Haar bundel It blau fan de Hortinsje  gaf ze een motto mee van de Deense dichter-schrijver J.Anker Larssen: ‘Zover als ik terug kan kijken, zie ik een gevoel van eeuwigheid’. Dat terugkijken in de tijd is een vaak voorkomend thema in het werk van Wytsma, zij beschrijft de kindertijd, de loop van de seizoenen, het raadsel van leven, liefde en dood en daaruit voortkomend het zoeken naar wat blijvend is in het menselijk bestaan, ook in het bestaan met de medemens dichtbij en ver weg, in tijd en afstand. Het teruggaan naar haar geboortegrond en naar vroegere tijden blijft ook in haar latere bundels een thema, maar daarnaast is er ook ruimte voor begrippen als veiligheid en vertrouwdheid. De dood is een van de grote thema’s in de poëzie, zowel die van Baukje Wytsma als die van andere dichters. Het thema inspireerde Wytsma tot het samenstellen van een bundel met gedichten rondom het thema ‘dood’. Samen met Tineke Steenmeijer-Wielenga, oud directeur van het FLMD (Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum) stelde ze de bundel Leave deade samen, een bundel met honderd Friese gedichten over de dood (2003).

In 2021 werd ter gelegenheid van haar 75e verjaardag de bondel Wyt ljocht gepubliceerd. In datzelfde jaar werkte ze mee aan het project 'IIsbaan yn 'e maaitiid', een digitale presentatie [2] van een aantal ijsbanen buiten de wintermaanden om. Onderdeel hiervan was een aantal gedichten dat op video verscheen, waaronder een [3] van Baukje Wytsma.

Waardering
De bundels van Baukje Wytsma worden over het algemeen zeer positief ontvangen, zowel door lezers als door recensenten. Zij wordt geprezen om de beeldende wijze waarin zij een sfeer weet op te roepen in haar gedichten en haar vermogen om ideeën op een poëtische wijze gestalte te geven. Sommige recensenten zijn van mening dat ze dikwijls te mooi schrijft, zoals dichter-schrijver Eppie Dam [4] dat verwoordde:  ‘Alles wat een dichter nodig heeft om een goed gedicht te schrijven, is bij haar aanwezig, maar zij maakt naar mijn idee teveel gebruik van haar mogelijkheden. Dat komt op misbruik neer. De gedichten van Baukje zijn voor mij geregeld te perfect, te glad, te overvloedig. Haar werk heeft erg veel weg van een pose. Baukje zou haar gedichten meer moeten uitkleden, beschadigen en “ontpoëtiseren”'.

Kinderboeken
Naast dichteres was Baukje Wytsma ook schrijfster van kinderboeken. Zij heeft alleen, en in samenwerking met anderen, al zo’n twintig titels van kinderboeken op haar naam staan. Zij werkte graag aan kinderboeken omdat zij daar veel in kwijt kon en bovendien zo op de hoogte bleef van wat kinderen in deze tijd bezig houdt. Haar onderwerpen vond ze overal in haar omgeving, ze ving ze op door oren en ogen goed open te houden. Humor is een belangrijk element in de kinderboeken van Wytsma. Zij weet de goede toon te treffen, zeker geholpen door haar ervaring in het onderwijs en het vele jaren meewerken aan de kinderpagina van de Leeuwarder Courant. Ook in een boek met een didactische bedoeling zoals in Buorfrou Flap hat grutte earen, waarin de zintuigen worden behandeld, blijft speelsheid en plezier in taal voorop staan.

Baukje Wytsma heeft verschillende boeken voor kinderen geschreven in samenwerking met anderen: met Meindert Bylsma en Hans ten Have kwam in de jaren tachtig een serie van drie Doch-sels’-boeken uit. Een serie waarin met taal wordt gespeeld. Met Akky van der Veer schreef zij ook drie boeken over Frou Hilarides (1987, ’88 en ’89), die werden uitgegeven door de Stichting It Fryske Boek als actieboek voor kinderen, de eerste boeken in die serie. Met schetsen uit die boeken, aangevuld met liedjes op muziek van Jaap Oosterwyk, reisden Baukje Wytsma en Akky van der Veer langs scholen in Fryslân. Zij speelden zelf de rollen van Frou Hilarides en haar zuster in die voorstellingen.

Voor haar in 2001 verschenen boek Lokaal 13  werd Baukje Wytsma in 2003 voor Nederland geselecteerd voor een plaats op de Honour List van IBBY (International Board on Books for Young People). In Kaapstad werd bekend gemaakt dat het inderdaad een plaats op de lijst kreeg. Lokaal 13  werd daarbij een van de meest verrassende nominaties van dat jaar genoemd.

Allerlei
Voor It Fryske Boek heeft Baukje Wytsma, vaak in samenwerking met anderen, de kindermusicals ‘De Letterfretter’ en ‘Romkje Roekenêst’ geschreven. Voor Omrop Fryslân schreef zij drie jaar achtereen de teksten voor het muziekproject voor kinderen ‘Villa Aria’, dat werd opgevoerd in samenwerking met Tryater en het Frysk Orkest.

In 2006 schreef Baukje Wytsma, deze keer samen met Sjoerd Bottema, het boekeweekgeschenk De Stien.

Daarnaast heeft ze voor verscheidene zangers liedteksten geschreven: voor Anneke Douma schreef zij het populaire Bonkefeartliet (1996), voor Douwe Heeringa leverde zij teksten voor zijn politiek gekleurde programma ‘Retour Ljouwert – Berlyn’ (1994) en voor Roel Slofstra de romantisch-poëtische liederencyclus ‘Fjoerfûgel’. De in Zwitserland wonende Friese operazanger Albert Bonnema heeft onder de titel ‘Simmernachten’ een cd vol gezongen met door Baukje Wytsma gemaakte Friese vertalingen van bekende aria’s. In samenwerking met de dichter Jan Dotinga schreef zij in 1995 een muzikaal programma over het leven van Gysbert Japicx voor de Oratoriumvereniging van Bolsward. Ook het Simmer 2000 lied is van haar hand, zoals ze ook meewerkte aan het programma voor de Culturele Hoofdstad 2018 met teksten voor Heedaar!, een theatrale reis over de geschiedenis van het kaatsen.

In de jaren 2004/2005 maakte Baukje Wytsma deel uit van de Junior Rely jury, een jury die in het kader van de Rely-Jorritsmaprijsvraag, ingestuurd werk van jeugdige debutanten op het gebied van proza en poëzie bekroont.

Voor haar verdiensten voor de Friese taal werd Baukje Wytsma in 2018 benoemd [5] tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Silke & Miss Dee werd eind 2021 door IBBY-Nederland [6] voorgedragen voor de IBBY Honour List 2022.

Bronnen voor dit artikel
[1] Pieter de Groot, LC 26-06-1987
[2] Tresoar 2021 - IIsbaan yn'e maaitiid
[3] Fideo 'IIsbaan yn'e maaitiid' (YouTube 26-03-2021)
[4] Eppie Dam, Trotwaer 1989, nûmer 4
[5] LC 29-11-2018
[6] LC 20-10-2021 (voordracht IBBY)

Lijst van belangrijkste werk

Poëzie
1980: Noch ien slach om 'e buorren (1982, 2e uitgebreide versie )
1984: It blau fan de Hortinsje (2005 Merkelrige)
1987: Heech gers (2005 Merkelrige)
1989: By ljochtskyndei
1993: In see fan wetter
1997: Thúslûd
2001: Kom mei in koer
2005: De dichter swijt
2010: Sân wylgen
2013: Ik ek fan dy
2021: Wyt ljocht

Kinderboeken
1976: Romke Timen Tomke en oare opsizferskes (2e druk 1978)
1978: De rare richelroek en oare opsizferskes
1981: De groetnis fan Anne
1982: Flintertútsjes
1987: Disse en Jinge en frou Hilarides (met Akky van der Veer, muziek Jaap Oosterwyk, tek. Laura Tietjens: Kinderboekengeschenk nr. 1)
1988: Frou Hilarides en it Museum foar Moderne Keunsten (met Akky van der Veer, muziek Jaap Oosterwyk, tek. Laura Tietjens: Kinderboekengeschenk nr. 2)
1989: De saak Hilarides (met Akky van der Veer, muziek Jaap Oosterwyk, tek. Laura Tietjens: Kinderboekengeschenk nr. 3)
1990: Omke Siger is in liger  (tek. Carla van der Heijde, muziek Jaap Oosterwyk: Kinderboekengeschenk nr. 4)
1994: Buorfrou Flap hat grutte earen (tekeningen Geart Gratama, muziek Mette Meinou Piebenga)
1997: It swurd fan Lytse Pier (met Akky van der Veer, tek. Karin Poiesz, Actieboek voor kinderen nr. 1)
1997: Kadootsje yn papier, berneferskes (tekeningen Babs Wynstra, muziek Jaap Oosterwyk)
1999: Samar foetsy
2001: Lokaal 13
2004: De poes mei de lange sturt
2004: De blauwe loftfyts
2006: Dûnsje op in hynstekont
2008:Koesboek
2009: Koesboek (mini-editie)
2009: Pasta, pizza & patat
2011: Snot en triennen en oare gedichten
2013: Ik ek fan dy, met illustraties van Wolf Erlbruch
2016: Lytse protter (gedichten in het Fries en in het Nederlands)
2020: Silke & Miss Dee (drietalig)
2021: Stikelbarchje Prikkeprik (ill. Dennie Lavreys)

Musicals en muziekteksten
1981: De letterfretter (en 1983) (kindermusical)
1983: Romkje Roekenêst (kindermusical)
1987: Villa Aria (en 1988) (muziekproject voor  kinderen in samenwerking met Omrop Fryslân, Tryater en het Frysk Orkest)
2001: Teksten Retour Ljouwert Berlin, muziektheaterprogramma Douwe Heeringa
2002: Tritichtûzen doazen (muziek Peter Sijbenga, kindermusical)
2002: Teksten Blau Paradys, muziektheaterproductie Reboelje
2008: Vertaling Mauthausen Syklus, Mikis Theodorakis componist/ zang Douwe Heeringa
2010: Teksten Brulboeioargelkonsert, Hoite Pruiksma
2012: Teksten Oere noch tiid, bij 100 jaar Mingd Koar Grou
2018: Teksten Heedaar!, met Romke Toering; een theatrale reis door de rijke geschiedenis van het kaatsen

Toneel
2009: Teksten Circus Mouww/BUOG, samen met Pieter Stellingwerf
2011: Teksten Tetman State/ BUOG, samen met Pieter Stellingwerf

Diversen
1983: Doch sels I (Karkribelje) (met Meindert Bylsma, muziek Hans ten Have, tek. Frits Klein)
1985: Doch sels II (spulje en spylje) met Meindert Bylsma, muziek Swami Anand Johannes (Hans ten Have), tek. Frits Klein)
1985: Doch sels III (It geheim fan it Gouden Ljocht) (met Meindert Bylsma, muziek Swami Anand Johannes (Hans ten Have), tek. Frits Klein)
1985: Patat Spesjaal. In lês-, sjoch-, en dochboek (met Meindert Bylsma, Douwe Kootstra, Tiny Mulder)
2002: Ivich Underweis 125 jaar wegen, vaarwegen en kunstwerken Provincie Fryslân
2006: De stien (met Sjoerd Bottema, Boekenweekgeschenk)
2007: Dat wie doe sa: Skoalle (met Akky van der Veer, Beltsjeblomrige)
2013: Dat wie doe sa: Klinke en drinke (met Lineke Kuiper, Beltsjeblomrige)
2014: Alde leafde - leafdesbrieven 1940-1975

Prijzen
2004: Ibby Honour List
2007: Friese anjer
2018: Ridder in de Orde van Oranje-Nassau

Meer informatie
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)
LC 29-11-2018 (Baukje Wytsma geridderd)
Wikipedy
Sietse de Vries LC 13-03-2020 (interview n.a.v. verschijnen Silke & Miss Dee)
Josse de Haan, 'In frjemde breid' yn: Kastanjes poffe s. 114-123 (2005) oer Kom mei in koer
Abe de Vries, FD 26-04-2021 (vraaggesprek t.g.v. haar 75e verjaardag)
Elisabet Post, LC 24-04-2021 (vraaggesprek t.g.v. haar 75e verjaardag)
Marianne Velsink, FD 31-12-2022 (n.a.v. overlijden Baukje Wytsma)
Pieter de Groot, LC 31-12-2022 (in memoriam)

Media
Picture poem: 'Lêste kuier'. Productie: Metafoor Media, in opdracht van Tresoar

'ResponsiveMedia' plugin by Geoff Hayward.

©Tresoar, 31-12-2022

Foto auteur: Haye Bijlstra, Tresoar.

 

Alfabetische lijst schrijvers